“Rak” häzirki zaman lukmançylygynda iň gorkunç “jyn”.Adamlar rak keselini barlamak we öňüni almak meselesine has köp üns berýärler.Göni anyklaýyş guraly hökmünde “Çiş bellikleri” üns merkezine öwrüldi.Şeýle-de bolsa, diňe ýokarlanan çiş belliklerine bil baglamak, köplenç hakyky ýagdaý barada nädogry düşünje döredip biler.
Çiş bellikleri näme?
Plyönekeý söz bilen aýdylanda, çiş bellikleri adam bedeninde öndürilýän dürli beloklara, uglewodlara, fermentlere we gormonlara degişlidir.Çiş bellikleri, rak keselini ir ýüze çykarmak üçin barlag gurallary hökmünde ulanylyp bilner.Şeýle-de bolsa, birneme ýokarlanan çiş markeriniň netijesiniň kliniki gymmaty birneme çäklidir.Kliniki tejribede ýokançlyklar, çişme we göwrelilik ýaly dürli şertler çiş bellikleriniň köpelmegine sebäp bolup biler.Mundan başga-da, çilim çekmek, spirtli içgiler içmek we gijä galmak ýaly sagdyn durmuş ýörelgeleri, çiş bellikleriniň ýokarlanmagyna sebäp bolup biler.Şonuň üçin lukmanlar, adatça, bir synag netijesindäki ownuk üýtgemelere däl-de, belli bir wagtyň dowamynda çiş markeriniň üýtgemegine has köp üns berýärler.Şeýle-de bolsa, CEA ýa-da AFP (öýken we bagyr keseli üçin belli bir çiş bellikleri) ýaly belli bir çiş belligi ep-esli ýokarlanyp, birnäçe müň ýa-da on müňlerçe adama ýetýän bolsa, bu ünsi we goşmaça derňewi talap edýär.
Rak keseliniň irki barlagynda çiş bellikleriniň ähmiýeti
Çiş bellikleri, düwnük keselini anyklamak üçin gutarnykly subutnama däl, ýöne belli bir şertlerde rak keselini barlamakda möhüm ähmiýete eýe.Käbir çiş bellikleri, bagyr keseli üçin AFP (alfa-fetoprotein) ýaly duýgur.Kliniki tejribede, AFP-iň adaty bolmadyk beýikligi, şekillendiriş synaglary we bagyr keseliniň taryhy, bagyr keselini anyklamak üçin subutnama hökmünde ulanylyp bilner.Şonuň ýaly-da, beýleki ýokary derejeli çiş bellikleri barlanylýan adamda çişleriň bardygyny görkezip biler.
Şeýle-de bolsa, bu, düwnük keseliniň barlagynda çiş markeriniň barlagyny öz içine alýandygyny aňlatmaýar.Biz maslahat berýärisesasan ýokary töwekgelçiligi bolan adamlar üçin çiş markerini barlamak:
- Çilim çekmek taryhy 40 we ondan ýokary ýaşly adamlar (çilim çekmegiň dowamlylygy günde çekilýän çilimler bilen köpelýär> 400).
- 40 we ondan ýokary ýaşly adamlar, alkogol içgileri ýa-da bagyr keselleri (gepatit A, B, C ýa-da siroz ýaly).
- Aşgazanda ýa-da dowamly gastritde Helicobacter pylori ýokançlygy bilen 40 we ondan ýokary şahslar.
- Maşgalada rak keseli bolan 40 we ondan ýokary ýaşly adamlar (şol bir rak keseline diagnoz goýlan birden köp göni garyndaş).
Düwürtik keselini bejermekde çiş bellikleriniň roly
Çiş belliklerindäki üýtgeşmeleri dogry ulanmak lukmanlar üçin antikanser strategiýalaryny wagtynda sazlamak we umumy bejeriş işini dolandyrmak üçin möhüm ähmiýete eýe.Aslynda, her bir näsag üçin çiş markeriniň synag netijeleri üýtgeýär.Käbir hassalarda düýbünden adaty çiş bellikleri bolup biler, beýlekileriň derejesi onlarça, hatda ýüzlerçe müňe ýetip biler.Bu, olaryň üýtgemelerini ölçemek üçin standart ölçeglerimiziň ýokdugyny aňladýar.Şonuň üçin her bir hassa mahsus çiş markeriniň üýtgeýişlerine düşünmek, çiş bellikleri arkaly keseliň gidişine baha bermek üçin esas döredýär.
Ygtybarly baha beriş ulgamy iki aýratynlyga eýe bolmalydyr:“Aýratynlyk”we"Duýgurlyk":
Aýratynlygy:Bu, çiş bellikleriniň üýtgemeginiň näsagyň ýagdaýyna laýyk gelýändigini ýa-da ýokdugyny aňladýar.
Mysal üçin, bagyr keseli bilen kesellän AFP-iň (alfa-fetoprotein, bagyr keseli üçin belli bir çiş belgisi) adaty çäkden ýokarydygyny görsek, olaryň çiş belgisi “aýratynlygy” görkezýär.Munuň tersine, öýken rak keseliniň AFP-si adaty aralykdan ýokary bolsa ýa-da sagdyn adamda AFP ýokarlanan bolsa, olaryň AFP beýikligi aýratynlygy görkezmeýär.
Duýgurlyk:Bu, näsagyň çiş bellikleriniň, çişiň ösüşi bilen üýtgeýändigini ýa-da ýokdugyny görkezýär.
Mysal üçin, dinamiki gözegçilik wagtynda, öýken rak keseliniň CEA (karsinoembrion antigen, öýken öýkeniniň düwnük keseli üçin belli bir çiş belligi), çiş ululygynyň üýtgemegi bilen birlikde köpelýär ýa-da azalýar we bejerginiň tendensiýasyna eýerýän bolsa, ilki bilen olaryň çiş belgisiniň duýgurlygyny kesgitläp bileris.
Ygtybarly çiş bellikleri (aýratynlygy we duýgurlygy bilen) döredilenden soň, hassalar we lukmanlar çiş bellikleriniň aýratyn üýtgemelerine esaslanyp hassanyň ýagdaýyna jikme-jik baha berip bilerler.Bu çemeleşme, lukmanlar üçin takyk bejeriş meýilnamalaryny düzmek we şahsylaşdyrylan bejeriş usullaryny işläp düzmek üçin möhüm ähmiýete eýe.
Şeýle hem hassalar, käbir dermanlaryň garşylygyna baha bermek we neşe garşylygy sebäpli keseliň ýokarlanmagynyň öňüni almak üçin çiş belliklerindäki dinamiki üýtgeşmeleri ulanyp bilerler.Şeýle-de bolsa,Näsagyň ýagdaýyna baha bermek üçin çiş belliklerini ulanmak lukmanlaryň diňe rak keseline garşy göreşmek üçin goşmaça usuldygyny we yzarlamagyň altyn standartynyň - lukmançylyk şekillendiriş synaglarynyň (KT barlaglaryny goşmak bilen) ornuny tutmaly däldigini bellemelidiris. , MRI, PET-CT we ş.m.).
Umumy çiş bellikleri: Olar näme?
AFP (Alfa-fetoprotein):
Alfa-fetoprotein, adatça düwünçejik öýjükleri tarapyndan öndürilýän glikoproteindir.Levelsokarlandyrylan derejeler bagyr keseli ýaly näsazlyklary görkezip biler.
CEA (Karsinoembrion antigen):
Karsinoembrion antigeniniň ýokary derejesi kolorektal rak, aşgazan asty mäz, aşgazan we döş mäzleri ýaly dürli rak kesellerini görkezip biler.
CA 199 (Uglewod antigen 199):
Uglewod antigen 199-nyň ýokary derejesi aşgazan asty mäzinde we öt haltasy, bagyr we içegäniň düwnük keseli ýaly beýleki kesellerde bolýar.
CA 125 (Rak antigen 125):
Düwürtik antigen 125, ilkinji nobatda ýumurtgalyk düwnük keseline kömekçi anyklaýyş guraly hökmünde ulanylýar we döş mäzinde, aşgazan asty mäzinde we aşgazan düwnüklerinde hem bolýar.
TA 153 (Antigen 153):
Ösümlik antigen 153-iň ýokary derejesi köplenç döş mäzinde ýüze çykýar we ýumurtgalyk düwnük keselinde, aşgazan asty mäzinde we bagyr keselinde hem bolýar.
CA 50 (Rak antigen 50):
Rak antigen 50, esasan aşgazan asty mäziniň, kolorektal rak, aşgazan we beýleki keseller üçin kömekçi anyklaýyş guraly hökmünde ulanylýan, belli bir çiş belgisidir.
CA 242 (Uglewod antigen 242):
Uglewod antigen 242 üçin oňyn netije, köplenç iýmit siňdiriş ulgamynyň çişleri bilen baglanyşyklydyr.
β2-Mikroglobulin:
β2-mikroglobulin esasan böwrek turbalarynyň işine gözegçilik etmek üçin ulanylýar we böwrek ýetmezçiligi, çişme ýa-da çişli näsaglarda köpelip biler.
Serum Ferritin:
Zardyň ferritiniň derejesiniň peselmegi ganazlyk ýaly şertlerde, leýkoz, bagyr keseli we zyýanly çişler ýaly kesellerde ýokarlanmak bolýar.
NSE (Neýronlara mahsus Enolaza):
Neýronlara mahsus enolaza esasan neýronlarda we neýroendokrin öýjüklerinde duş gelýän belokdyr.Öýjükli öýken ragy üçin duýgur çiş belligi.
hCG (Adam xorionik Gonadotropin):
Adamyň xorionik gonadotropin göwrelilik bilen baglanyşykly gormondyr.Levelsokarlandyrylan derejeler göwreliligi, ýatgy, düwnük keseli we mäziň çişleri ýaly keselleri görkezip biler.
TNF (Çiş nekroz faktory):
Çiş nekroz faktory, çiş öýjüklerini öldürmekde, immun kadalaşdyrmakda we çişme reaksiýalarynda gatnaşýar.Derejeleriň ýokarlanmagy ýokanç ýa-da awtoimmun keselleri bilen baglanyşykly bolup biler we çiş töwekgelçiligini görkezip biler.
Iş wagty: 01-2023-nji sentýabr