Döş keseliniň öňüni almak

Döş keseli barada umumy maglumat

Döş keseli, döş dokumalarynda zyýanly (rak) öýjükleriniň emele gelýän keselidir.

Döş loblardan we kanallardan durýar.Her döşde loblar diýilýän 15-20 bölüm bar, olarda lobulalar diýilýän has kiçi bölümler bar.Lobullar süýt öndürip bilýän onlarça kiçijik soganlyklar bilen gutarýar.Loblar, lobulalar we lampalar kanallar diýilýän inçe turbalar bilen baglanyşdyrylýar.

Her döşde gan damarlary we limfa damarlary hem bar.Limfa damarlary limfa diýilýän reňksiz, suwly suwuklygy göterýär.Limfa damarlary limfa düwünleriniň arasynda limfa göterýär.Limfa düwünleri limfany süzýän we ýokançlyga we kesele garşy göreşmäge kömek edýän ak gan öýjüklerini saklaýan, noýba görnüşli gurluşlardyr.Limfa düwünleriniň toparlary akillada (goluň aşagynda), ýakanyň süňkünde we döşünde döşüň golaýynda bolýar.

Döş keseli, Amerikaly aýallarda iň köp ýaýran rak görnüşidir.

Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda aýallar, düwnük keselinden başga düwnük keselinden has köp bolýar.Döş keseli, amerikan aýal-gyzlarynda düwnük keseliniň sebäbi hökmünde öýken rakyndan soň ikinji orunda durýar.Şeýle-de bolsa, 2007-nji we 2016-njy ýyllar aralygynda her ýyl döş rak keselinden ölýänler birneme azaldy. Döş keseli erkeklerde hem ýüze çykýar, ýöne täze keselleriň sany az.

Döş keseliniň öňüni almak

Töwekgelçilik faktorlaryndan gaça durmak we gorag faktorlarynyň köpelmegi düwnük keseliniň öňüni alyp biler.

Rak töwekgelçiliginiň faktorlaryndan gaça durmak, käbir rak keselleriniň öňüni almaga kömek edip biler.Töwekgelçilik faktorlary çilim çekmegi, aşa semremegi we ýeterlik maşk etmezligi öz içine alýar.Çilimi taşlamak we maşk etmek ýaly gorag faktorlarynyň köpelmegi käbir rak keselleriniň öňüni alyp biler.Düwnük keselini nädip peseldip boljakdygy barada lukman ýa-da beýleki saglygy goraýyş işgärleri bilen gürleşiň.

Döş keseli üçin töwekgelçilik faktorlary aşakdakylar:

1. Garrylyk

Garrylyk, düwnük keseliniň köpüsi üçin esasy töwekgelçilikdir.Garranyňyzda rak keseline ýolugmak mümkinçiligi artýar.

2. Döş keseli ýa-da oňat (kanser däl) döş keseliniň şahsy taryhy

Aşakdakylardan haýsydyr birine eýe bolan aýallarda döş mäziniň döremek howpy ýokarlanýar:

• Invaziv döş rak keseli, situadaky süýt karsinomasy (DCIS) ýa-da situadaky lobular karsinoma (LCIS).
• Iň oňat (kanser däl) döş keseliniň şahsy taryhy.

3. Döş keseliniň miras galan töwekgelçiligi

Birinji derejeli garyndaşda (ene, aýal dogan ýa-da gyz) döş rak keseli bilen baglanyşykly maşgala taryhy bolan aýallarda döş mäziniň döremek howpy ýokarlanýar.

Genleriň we genleriň üýtgemegine miras galan aýallarda döş mäziniň düwnük keseli has ýokarydyr.Miras galan gen üýtgemeleri sebäpli döş mäziniň döremek töwekgelçiligi gen mutasiýa görnüşine, rak keseliniň maşgala taryhyna we beýleki faktorlara baglydyr.

4. Dykyz döşler

Mammogrammada dykyz döş dokumasynyň bolmagy döş mäziniň döremek töwekgelçiligidir.Töwekgelçilik derejesi döş dokumasynyň näderejede dykyzdygyna baglydyr.Döşleri gaty dykyz aýallarda döş dykyzlygy pes aýallara garanyňda döş rak keseli has ýokarydyr.

Döşüň dykyzlygynyň ýokarlanmagy köplenç miras galan aýratynlykdyr, ýöne bu çagasy bolmadyk, ömrüniň ahyrynda ilkinji göwreliligi bolan, postmenopozal gormonlary kabul eden ýa-da alkogol içen aýallarda hem bolup biler.

5. Döş dokumasynyň bedende öndürilen estrogenlere täsiri

Estrogen beden tarapyndan öndürilen gormondyr.Bedeniň aýal jyns aýratynlyklaryny ösdürmegine we saklamagyna kömek edýär.Uzak wagtyň dowamynda estrogene sezewar bolmak döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyryp biler.Estrogen derejesi aýalyň aýbaşyly ýyllarynda iň ýokarydyr.

Aýalyň estrogene duçar bolmagy aşakdaky usullar bilen ýokarlanýar:

• Irki aýbaşy: 11 ýa-da ondan kiçi aýbaşy döwrüne başlamak, döş dokumasynyň estrogenlere sezewar bolýan ýyllaryny köpeldýär.
• Giçki ýaşdan başlap: Aýal näçe köp aýbaşy etse, döş dokumasy şonça-da estrogen täsirine sezewar bolýar.
• Ilkinji doglanda garrylyk ýa-da hiç haçan dünýä inmedik: Göwrelilik döwründe estrogen derejesi pes bolany üçin, 35 ýaşdan soň ilkinji gezek göwreli bolan ýa-da hiç wagt göwreli bolmadyk aýallarda döş dokumasy has köp estrogenlere sezewar bolýar.

6. Menopauzanyň alamatlary üçin gormon bejergisini almak

Estrogen we progesteron ýaly gormonlar laboratoriýada tabletka görnüşinde edilip bilner.Estrogen, progestin ýa-da ikisine-de postmenopozdan soňky aýallarda ýa-da ýumurtgalaryny aýyran aýallarda ýumurtgalaryň öndürmeýän estrogenini çalyşmak üçin berilip bilner.Muňa gormon çalyşmagy bejergisi (HRT) ýa-da gormon bejergisi (HT) diýilýär.HRT / HT kombinasiýasy progestin bilen birleşdirilen estrogen.HRT / HT görnüşi, döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyrýar.Geçirilen gözlegler, aýallaryň progestin bilen bilelikde estrogen almagy bes edenlerinde, döş mäziniň döremek howpunyň azalýandygyny görkezýär.

7. Döş ýa-da döş radiasiýa bejergisi

Düwnük keselini bejermek üçin döşüne radiasiýa bejergisi bejergiden 10 ýyl soň döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyrýar.Döş keseli töwekgelçiligi radiasiýanyň dozasyna we berlen ýaşyna baglydyr.Döş emele gelende ýetginjeklik döwründe radiasiýa bejergisi ulanylsa, töwekgelçilik iň ýokarydyr.

Bir döşdäki rak keselini bejermek üçin radiasiýa bejergisi beýleki döşde düwnük keselini ýokarlandyrmaýar.

BRCA1 we BRCA2 genlerinde üýtgeşmeleri miras alan aýallar üçin döş rentgen şöhleleri ýaly radiasiýa täsir etmek, esasanam 20 ýaşdan ozal rentgen şöhlelenen aýallarda döş rak keseliniň döremek howpuny hasam artdyryp biler.

8. Semizlik

Semizlik, esasanam gormon çalyşmagy bejergisini ulanmadyk menmenozdan soňky aýallarda döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyrýar.

9. Alkogol içmek

Spirtli içgiler döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyrýar.Alkogol içgileriniň mukdary artdygyça töwekgelçilik derejesi ýokarlanýar.

Döş keseliniň gorag faktorlary aşakdakylar:

1. Döş dokumasynyň beden tarapyndan öndürilen estrogene az täsir etmegi

Aýalyň döş dokumasynyň estrogene sezewar bolýan wagtynyň azalmagy döş mäziniň düwnük keseliniň öňüni alyp biler.Estrogenlere täsir etmek aşakdaky usullar bilen azalýar:

• Irki göwrelilik: Göwrelilik döwründe estrogen derejesi pesdir.20 ýaşdan ozal doly möhletli göwreliligi bolan aýallarda, çagasy bolmadyk ýa-da 35 ýaşyndan soň ilkinji çagasyny dünýä inen aýallara garanyňda döş rak keseli has pesdir.
• Ene süýdi bilen iýmitlendirmek: Aýal ene süýdi bilen iýmitlendirýän mahaly estrogen derejesi pes bolup biler.Ene süýdi bilen emdiren aýallarda çagaly, ýöne ene süýdi bilen emdirmedik aýallara garanyňda döş rak keseli töwekgelçiligi pesdir.

2. Gisterektomiýadan, saýlama estrogen reseptor modulýatorlaryndan ýa-da aromataz ingibitorlaryndan we hereketsizlerinden soň diňe estrogen gormon bejergisini almak

Gisterektomiýadan soň diňe estrogen gormon bejergisi

Estrogen bilen gormon bejergisi diňe histerektomiýa eýe bolan aýallara berilip bilner.Bu aýallarda, menopauzadan soň diňe estrogen bejergisi döş mäziniň döremek howpuny peseldip biler.Gisterektomiýadan soň estrogen alýan postmenopozdan soňky aýallarda insult, ýürek we gan damar keselleriniň döremek howpy bar.

Saýlanan estrogen reseptor modulýatorlary

Tamoksifen we raloksifen saýlama estrogen reseptor modulýatorlary (SERM) diýilýän dermanlar maşgalasyna degişlidir.SERM-ler bedeniň käbir dokumalaryna estrogen ýaly hereket edýär, ýöne estrogeniň beýleki dokumalara täsirini bökdeýär.

Tamoksifen bilen bejermek, ýokary töwekgelçilikli premenopoz we postmenopozdan soňky aýallarda estrogen reseptor-pozitiw (ER-pozitiw) döş rak we süýt mäziniň karsinoma howpuny peseldýär.Raloksifen bilen bejermek, aýbaşydan soňky aýallarda döş mäziniň döremek howpuny peseldýär.Iki neşe serişdesi bilen bejerginiň togtadylmagyndan soň azalýan töwekgelçilik birnäçe ýyl ýa-da has uzak dowam edýär.Raloksifen alýan näsaglarda döwülen süňkleriň pes derejesi bellendi.

Tamoksifeni kabul etmek gyzgyn şöhle, endometrial rak, insult, katarakt we gan damarlarynyň döremek howpuny ýokarlandyrýar (esasanam öýken we aýaklarda).Bu problemalaryň döremek howpy, ýaş aýallar bilen deňeşdirilende 50 ýaşdan uly aýallarda ep-esli ýokarlanýar.Düwürtik töwekgelçiligi ýokary bolan 50 ýaşdan kiçi aýallar tamoksifeni kabul etmekden has köp peýdalanyp bilerler.Tamoksifen togtadylandan soň bu problemalara sezewar bolmak howpy azalýar.Bu dermany kabul etmegiň töwekgelçilikleri we peýdalary barada lukmanyňyz bilen gürleşiň.

Raloksifeni kabul etmek öýken we aýaklarda gan ýygnamak howpuny ýokarlandyrýar, ýöne endometrial düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrmaýar.Osteoporozly (süňk dykyzlygynyň peselmegi) postmenopozdan soňky aýallarda raloksifen döş mäziniň düwnük keseliniň ýokary ýa-da pes töwekgelçiligi bolan aýallar üçin döş mäziniň döremek howpuny peseldýär.Osteoporoz ýok aýallarda raloksifeniň şol bir täsire eýe bolup biljekdigi belli däl.Bu dermany kabul etmegiň töwekgelçilikleri we peýdalary barada lukmanyňyz bilen gürleşiň.

Beýleki SERM-ler kliniki synaglarda öwrenilýär.

Aromataz ingibitorlary we hereketsizleri

Aromataz ingibitorlary (anastrozol, letrozol) we hereketsizleşdirijiler (ekzemestan) döş düwnük keseli bolan aýallarda gaýtalanma we döş düwnük keseliniň döremek howpuny peseldýär.Aromataz ingibitorlary aşakdaky şertleri bolan aýallarda döş mäziniň döremek howpuny peseldýär:

• Döş keseliniň şahsy taryhy bolan postmenopozdan soňky aýallar.
• Düw keseliniň şahsy taryhy bolmadyk 60 ýaş we ondan uly aýallarda, mastektomiýa bilen ýerinde süýt mäziniň karsinomasy bar ýa-da Gail model guralyna (döş töwekgelçiligini bahalandyrmak üçin ulanylýan gural) döş rak keseli töwekgelçiligi ýokary rak).

Döş keseli bilen kesellän aýallarda aromataz ingibitorlaryny kabul etmek, bedeniň öndürýän estrogen mukdaryny azaldar.Menopozdan öň estrogen aýalyň bedenindäki ýumurtgalar we beýleki dokumalar, şol sanda beýni, ýag dokumasy we deri tarapyndan ýasalýar.Menopauzadan soň ýumurtgalar estrogen öndürmegi bes edýärler, ýöne beýleki dokumalar ýok.Aromataz ingibitorlary, bedeniň ähli estrogenini ýasamak üçin ulanylýan aromataza atly fermentiň täsirini bökdeýär.Aromataz hereketsizleri fermentiň işlemegini togtatýar.

Aromataz ingibitorlaryny almakdan bolup biljek zyýanlar myşsa we bogun agyrylaryny, osteoporoz, gyzgyn şöhle we gaty ýadawlygy öz içine alýar.

3. Töwekgelçiligi azaldýan mastektomiýa

Döş keseliniň döremek howpy ýokary bolan käbir aýallarda töwekgelçiligi peseldýän mastektomiýa (rak keseliniň alamatlary ýok wagty iki döşüň hem aýrylmagy) saýlanyp bilner.Bu aýallarda döş mäziniň döremek howpy has pesdir we köpüsi döş mäziniň döremek töwekgelçiligi barada az aladalanmaýar.Şeýle-de bolsa, bu karary kabul etmezden ozal, düwnük keseliniň öňüni almagyň dürli ýollary barada maslahat bermek we maslahat bermek gaty möhümdir.

4. vumurtgaly ablasiýa

Theumurtgalar beden tarapyndan öndürilen estrogeniň köpüsini düzýär.Ovumurtgalaryň öndürýän estrogen mukdaryny saklaýan ýa-da azaldýan bejergiler, ýumurtgalary aýyrmak üçin operasiýa, radiasiýa bejergisi ýa-da käbir dermanlary kabul etmekdir.Oňa ýumurtgalyk ablasiýasy diýilýär.

BRCA1 we BRCA2 genlerindäki käbir üýtgeşmeler sebäpli döş mäziniň döremek töwekgelçiligi ýokary bolan aýal-gyzlar, töwekgelçiligi azaldýan ooforektomiýa (düwnük keseli ýok wagty iki ýumurtganyň aýrylmagy) saýlap bilerler.Bu, beden tarapyndan öndürilen estrogen mukdaryny azaldar we döş mäziniň döremek howpuny peseldýär.Töwekgelçiligi azaldýan ooforektomiýa, adaty aýbaşydan öňki aýallarda we döşüne radiasiýa sebäpli döş mäziniň döremek töwekgelçiligi ýokarlanýan aýallarda döş mäziniň döremek howpuny peseldýär.Şeýle-de bolsa, bu karary kabul etmezden ozal, rak keseline baha bermek we maslahat bermek gaty möhümdir.Estrogen derejesiniň duýdansyz peselmegi menopauzanyň alamatlarynyň döremegine sebäp bolup biler.Bularyň arasynda gyzgyn şöhle, ukyda kynçylyk, alada we depressiýa bar.Uzak möhletli täsirler jyns hereketiniň peselmegini, waginal guraklygy we süňk dykyzlygynyň peselmegini öz içine alýar.

5. enougheterlik maşk etmek

Hepdede dört ýa-da has köp sagat maşk edýän aýallarda döş mäziniň döremek howpy has pesdir.Maşkyň göwüs rak keseline edýän täsiri, kadaly ýa-da pes agramy bolan aýbaşydan öňki aýallarda has uly bolup biler.

Aşakdakylaryň döş mäziniň töwekgelçiligine täsir edýändigi ýa-da ýokdugy belli däl:

1. Gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdeleri

Gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdelerinde estrogen ýa-da estrogen we progestin bar.Käbir gözlegler gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdelerini häzirki ýa-da soňky döwürde ulanýan aýallaryň göwüs rak keseliniň töwekgelçiliginiň birneme ýokarlanyp biljekdigini görkezdi.Beýleki gözlegler, gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdelerini ulanýan aýallarda döş rak keseliniň ýokarlanýandygyny görkezmedi.

Bir gözlegde, aýal gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdelerini ulanýança, döş mäziniň döremek howpy birneme ýokarlandy.Beýleki bir barlag, aýallaryň gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdelerini ulanmagy bes edenlerinde wagtyň geçmegi bilen döş rak keseliniň töwekgelçiliginiň birneme ýokarlanandygyny görkezdi.

Gormonal göwreliligiň öňüni alyş serişdeleriniň aýalyň döş mäziniň döremek töwekgelçiligine täsir edýändigini ýa-da ýokdugyny bilmek üçin has köp gözleg gerek.

2. Daşky gurşaw

Geçirilen gözlegler, himiki maddalar ýaly daşky gurşawdaky käbir maddalara duçar bolmagyň döş mäziniň döremek howpuny ýokarlandyrýandygyny subut etmedi.

Geçirilen gözlegler, käbir faktorlaryň döş mäziniň döremek töwekgelçiligine az täsir edýändigini ýa-da ýokdugyny görkezdi.

Aşakdakylar döş mäziniň döremek howpuna az täsir edýär:

• Abort etdirmek.
• Az ýag ýa-da köp miwe we gök önüm iýmek ýaly iýmitleniş üýtgetmek.
• Fenretinid (A witaminiň bir görnüşi) ýaly witaminleri kabul etmek.
• Çilim çekmek, işjeň we passiw (çilim çekmek).
• Underasty dezodorant ýa-da antiperspirant ulanmak.
• Statinleri kabul etmek (holesterini azaldýan dermanlar).
• Bifosfonatlary (osteoporozy we giperkalsemiýany bejermek üçin ulanylýan dermanlar) agyzdan ýa-da damar infuziýasy bilen kabul etmek.
• Gijeki nobatdaky işleriň ýa-da gije ýatylýan otagyňyzdaky ýagtylygyň mukdaryna täsir edip biljek sirkadanyň ritmindäki üýtgeşmeler (esasan 24 sagat aýlawda garaňkylyga we ýagtylyga täsir edýän fiziki, akyl we özüni alyp barşyň üýtgemegi).

Çeşme:http://www.chinancpcn.org.cn/cancerMedicineClassic/guideDetail?sId=CDR257994&type=1