Kolorektal düwnük keseliniň öňüni almak

Kolorektal düwnük hakda umumy maglumat

Kolorektal rak, içegäniň ýa-da rektumyň dokumalarynda zyýanly (rak) öýjükleriniň döreýän keselidir.
Içege bedeniň iýmit siňdiriş ulgamynyň bir bölegidir.Iýmit siňdiriş ulgamy iýmitlerden ýokumly maddalary (witaminler, minerallar, uglewodlar, ýaglar, beloklar we suw) aýyrýar we gaýtadan işleýär we galyndy materiallaryň bedenden çykmagyna kömek edýär.Iýmit siňdiriş ulgamy agzdan, bokurdakdan, özofagusdan, aşgazandan we ownuk we uly içegelerden durýar.Içege (uly içege) uly içegäniň birinji bölegi bolup, uzynlygy 5 fut töweregi.Düwürtik we anal kanal bilelikde içegäniň soňky bölegini emele getirýär we uzynlygy 6-8 dýuým.Anal kanal anusda gutarýar (uly içegäniň bedeniň daşyna açylmagy).

Kolorektal düwnük keseliniň öňüni almak

Töwekgelçilik faktorlaryndan gaça durmak we gorag faktorlarynyň köpelmegi düwnük keseliniň öňüni alyp biler.
Rak töwekgelçiliginiň faktorlaryndan gaça durmak, käbir rak keselleriniň öňüni almaga kömek edip biler.Töwekgelçilik faktorlary çilim çekmegi, aşa semremegi we ýeterlik maşk etmezligi öz içine alýar.Çilimi taşlamak we maşk etmek ýaly gorag faktorlarynyň köpelmegi käbir rak keselleriniň öňüni alyp biler.Düwnük keselini nädip peseldip boljakdygy barada lukman ýa-da beýleki saglygy goraýyş işgärleri bilen gürleşiň.

Aşakdaky töwekgelçilik faktorlary kolorektal düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrýar:

1. Ageaş

Kolorektal düwnük töwekgelçiligi 50 ýaşdan soň ýokarlanýar. Kolorektal düwnük keseliniň köpüsine 50 ýaşdan soň diagnoz goýulýar.

2. Kolorektal düwnük keseliniň maşgala taryhy
Kolorektal düwnük keseli bolan ene-atasynyň, doganynyň, uýasynyň ýa-da çagasynyň bolmagy adamyň kolorektal düwnük töwekgelçiligini iki esse ýokarlandyrýar.

3. Şahsy taryh
Aşakdaky şertleriň şahsy taryhyna eýe bolmak, kolorektal düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrýar:

• Öňki kolorektal rak.
• Riskokary töwekgelçilikli adenomalar (1 santimetr ýa-da ululygyndaky ýa-da mikroskop astynda adaty bolmadyk öýjükleri bolan kolorektal polipler).
• Vumurtga keseli.
• Lamokanç içege keseli (ülserit kolit ýa-da Crohn keseli).

4. Miras töwekgelçiligi

Maşgala adenomatoz polipozy (FAP) ýa-da nesil yzarlamaýan içegäniň düwnük keseli (HNPCC ýa-da Linç sindromy) bilen baglanyşykly käbir gen üýtgemeleri miras galanda, kolorektal düwnük töwekgelçiligi ýokarlanýar.

5. Alkogol

Günde 3 ýa-da ondan köp alkogolly içgiler içmek, kolorektal düwnük keselini ýokarlandyrýar.Spirtli içgiler, uly kolorektal adenomalaryň (oňat çişler) döremek töwekgelçiligi bilen baglanyşyklydyr.

6. Çilim çekmek
Çilim çekmek, kolorektal rak we kolorektal düwnük keselinden ölmek töwekgelçiligi bilen baglanyşyklydyr.
Çilim çekmek, kolorektal adenomalaryň döremek töwekgelçiliginiň ýokarlanmagy bilen baglanyşyklydyr.Kolorektal adenomalary aýyrmak üçin operasiýa edilen çilim çekýänler, adenomalaryň gaýtalanmagy (gaýdyp gelmek) howpy ýokarydyr.

7. acearyş
Afrikaly amerikalylaryň, beýleki jynslar bilen deňeşdirilende, kolorektal rak we kolorektal rak keselinden ölmek howpy bar.

8. Semizlik
Semizlik kolorektal rak we kolorektal düwnük keselinden ölmek töwekgelçiligi bilen baglanyşyklydyr.

Aşakdaky gorag faktorlary kolorektal düwnük töwekgelçiligini peseldýär:

1. Fiziki işjeňlik

Yzygiderli fiziki işjeňligi öz içine alýan durmuş ýörelgesi, kolorektal düwnük keseliniň azalmagy bilen baglanyşyklydyr.

2. Aspirin
Geçirilen gözlegler, aspirini kabul etmegiň kolorektal rak keselini we kolorektal düwnük keselinden ölüm howpuny peseldýändigini görkezdi.Töwekgelçiligiň peselmegi hassalar aspirini kabul edip başlandan 10-20 ýyl soň başlaýar.
Aspirini ulanmagyň (100 mg ýa-da ondanam az) her gün ýa-da beýleki günlerde bolup biläýjek zyýany, aşgazanda we içegede insult we gan akma töwekgelçiligini öz içine alýar.Bu töwekgelçilikler garrylaryň, erkekleriň we adaty gan akma töwekgelçiliginden has ýokary şertleri bolanlaryň arasynda has uly bolup biler.

3. Kombinasiýa gormonyny çalyşmak bejergisi
Geçirilen gözlegler, estrogen we progestini öz içine alýan gormon çalyşmagy bejergisiniň (HRT), menmenozdan soňky aýallarda invaziv kolorektal düwnük töwekgelçiligini peseldýändigini görkezdi.
Şeýle-de bolsa, HRT kombinasiýasyny kabul edip, kolorektal düwnük keselini döredýän aýallarda, düwnük diagnozy goýlanda has ösýär we kolorektal rak keselinden ölmek howpy azalmaýar.
HRT kombinasiýasynyň bolup biljek zyýany, töwekgelçiligi ýokarlandyrýar:

• Döş keseli.
• Heartürek keseli.
• Gan damarlary.

4. Polip aýyrmak
Kolorektal polipleriň köpüsi düwnük keseline öwrülip bilýän adenomalardyr.1 santimetrden (nohut ölçegli) kolorektal polipleri aýyrmak, kolorektal düwnük töwekgelçiligini peseldip biler.Kiçijik polipleri aýyrmak kolorektal düwnük howpuny peseldýärmi belli däl.
Kolonoskopiýa ýa-da sigmoidoskopiýa wagtynda polipiň aýrylmagynyň bolup biljek zyýany, içegäniň diwaryndaky ýyrtyk we gan akmagy öz içine alýar.

Aşakdakylaryň kolorektal düwnük töwekgelçiligine täsir edýändigi belli däl:

1. Aspirinden başga steroid ýokançlyga garşy dermanlar (NSAID)
Steroid däl çişmä garşy dermanlary ýa-da NSAID-leri (sulindak, selekoksib, naproksen we ibuprofen ýaly) ulanmak kolorektal düwnük töwekgelçiligini peseldýärmi belli däl.
Geçirilen gözlegler, steroid däl çişmä garşy derman selekoksibini kabul etmek, kolorektal adenomalaryň (oňat çişler) aýrylandan soň gaýdyp gelmek howpuny peseldýändigini görkezdi.Munuň kolorektal düwnük töwekgelçiliginiň pesdigi ýa-da ýokdugy belli däl.
Sulindak ýa-da selekoksib kabul etmek, maşgala adenomatoz polipozy (FAP) bolan adamlaryň içegesinde we rektumynda emele gelýän polipleriň sanyny we göwrümini azaldýandygy görkezildi.Munuň kolorektal düwnük töwekgelçiliginiň pesdigi ýa-da ýokdugy belli däl.
NSAID-leriň bolup biljek zyýany şulary öz içine alýar:

• Böwrek problemalary.
• Aşgazanda, içegede ýa-da beýnide gan akma.
• Heartürek agyry we ýürek gysma ýaly ýürek problemalary.

2. Kalsiý
Kalsiý goşundylaryny kabul etmek kolorektal düwnük töwekgelçiligini peseldýärmi belli däl.

3. Iýmit
Fatagda we etde az we süýüm, miweler we gök önümler köp bolan dietanyň kolorektal düwnük keselini peseldýändigi belli däl.
Käbir gözlegler ýagda, beloklarda, kaloriýada we etde köp bolan dietanyň kolorektal düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrýandygyny görkezdi, ýöne beýleki gözleglerde beýle zat ýok.

Aşakdaky faktorlar kolorektal düwnük töwekgelçiligine täsir etmeýär:

1. Diňe estrogen bilen gormon çalyşmagy bejergisi
Estrogen bilen gormon çalyşmagy bejergisi diňe invaziv kolorektal rak keselini ýa-da kolorektal düwnük keselinden ölmek howpuny peseltmeýär.

2. Statinler
Geçirilen gözlegler statinleri (holesterini peseldýän dermanlar) kabul etmegiň kolorektal düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrmaýandygyny ýa-da peseltmeýändigini görkezdi.

Düwnük keseliniň öňüni alyş kliniki synaglary, düwnük keseliniň öňüni almagyň usullaryny öwrenmek üçin ulanylýar.
Düwnük keseliniň öňüni alyş kliniki synaglary, düwnük keseliniň käbir görnüşleriniň döremek howpuny azaltmagyň usullaryny öwrenmek üçin ulanylýar.Käbir rak keseliniň öňüni alyş synaglary, düwnük keseli bolmadyk, ýöne düwnük töwekgelçiligi ýokarlanýan sagdyn adamlar bilen geçirilýär.Beýleki öňüni alyş synaglary düwnük keseli bolan we şol bir görnüşdäki başga bir rak keseliniň öňüni almaga ýa-da täze bir düwnük keseliniň döremek mümkinçiligini peseltmäge synanyşýan adamlar bilen geçirilýär.Beýleki synaglar, düwnük keseli üçin töwekgelçilik faktorlary belli bolmadyk sagdyn meýletinçiler bilen geçirilýär.
Käbir rak keseliniň öňüni alyş kliniki synaglarynyň maksady, adamlaryň edýän hereketleriniň rak keseliniň öňüni alyp biljekdigini ýa-da ýokdugyny anyklamakdyr.Bular has köp maşk etmegi ýa-da çilimi taşlamagy ýa-da käbir dermanlary, witaminleri, minerallary ýa-da iýmit goşundylaryny öz içine alyp biler.
Kliniki synaglarda kolorektal düwnük keseliniň öňüni almagyň täze usullary öwrenilýär.

Çeşme: http://www.chinancpcn.org.cn/cancerMedicineClassic/guideDetail?sId=CDR258007&type=1