Öýken rakynyň öňüni almak

Bütindünýä öýken rak keseli güni (1-nji awgust) mynasybetli, öýken rakynyň öňüni almak meselesine göz aýlalyň.

Töwekgelçilik faktorlaryndan gaça durmak we gorag faktorlarynyň köpelmegi öýken rakynyň öňüni alyp biler.

Rak töwekgelçiliginiň faktorlaryndan gaça durmak, käbir rak keselleriniň öňüni almaga kömek edip biler.Töwekgelçilik faktorlary çilim çekmegi, aşa semremegi we ýeterlik maşk etmezligi öz içine alýar.Çilimi taşlamak we maşk etmek ýaly gorag faktorlarynyň köpelmegi käbir rak keselleriniň öňüni alyp biler.Düwnük keselini nädip peseldip boljakdygy barada lukman ýa-da beýleki saglygy goraýyş işgärleri bilen gürleşiň.

Aşakda öýken ragy üçin töwekgelçilik faktorlary bar:

1. Çilim, çilim we turba çekmek

Temmäki çekmek, öýken ragy üçin iň möhüm faktor.Çilim, çilim we turba çiliminiň hemmesi öýken rakynyň döremek howpuny ýokarlandyrýar.Temmäki çilimleri erkeklerde öýken rak keseliniň 10-dan 9-syna we aýallarda öýken rak keseliniň 10-dan 8-e sebäp bolýar.

Geçirilen gözlegler pes tarly ýa-da nikotinli çilimleriň öýken rak keselini peseltmeýändigini görkezdi.

Geçirilen gözlegler, her gün çilim çekýänleriň sany we çilim çeken ýyllaryň sany bilen öýken rakynyň çilim çekmek howpunyň ýokarlanýandygyny görkezýär.Çilim çekýän adamlarda, çilim çekmeýänlere garanyňda öýken rakynyň döremek howpy 20 esse töweregi.

2. Çilim çekmek

Temmäki tüssesine duçar bolmak öýken ragy üçin töwekgelçilikdir.Çilim çekýän tüsse, ýakylýan çilimden ýa-da beýleki temmäki önümlerinden ýa-da çilimkeşler tarapyndan çykarylýan tüsse.Çilim çekýän dem alýan adamlar, az mukdarda bolsa-da, çilimkeşler bilen birmeňzeş rak keseline sezewar bolýarlar.Çilim çekýän tüsse demine meýletin ýa-da passiw çilim diýilýär.

3. Maşgala taryhy

Öýken rak keseliniň maşgala taryhyna eýe bolmak, öýken ragy üçin töwekgelçilikdir.Öýken rak keseli bolan garyndaşlary bilen öýken rak keseli, öýken rak keseli bolan garyndaşy ýok adamlara garanyňda iki esse köp bolup biler.Çilim çekmek maşgalalarda köplenç dowam edýär we maşgala agzalary çilim tüssesine sezewar bolýarlar, öýken rak keseliniň ýokarlanmagynyň öýken rak keseliniň maşgala taryhyndan ýa-da çilim tüssesine sezewar bolandygyny bilmek kyn.

4. AIW infeksiýasy

Alnan immun ýetmezçiligi sindromynyň (AIDS) sebäbi bolan adamda immun ýetmezçiligi wirusy (AIW) ýokaşmagy öýken rakynyň has ýokary töwekgelçiligi bilen baglanyşyklydyr.AIW ýokaşan adamlarda öýken rak keseliniň ýokaşmadyklara garanyňda iki esse köp bolmagy mümkin.AIW ýokaşan adamlarda çilim çekmegiň derejesi ýokaşanlara garanyňda has ýokarydygy sebäpli, öýken rak keseliniň ýokarlanmagynyň AIW infeksiýasyndan ýa-da çilim tüssesine sezewar bolmagy belli däl.

5. Daşky gurşaw töwekgelçiligi faktorlary

• Radiasiýa täsiri: Radiasiýa sezewar bolmak öýken ragy üçin töwekgelçilikdir.Atom bombasynyň radiasiýasy, radiasiýa bejergisi, şekillendiriş synaglary we radon radiasiýa täsiriniň çeşmeleri:
• Atom bombasynyň radiasiýasy: Atom bombasy partlandan soň radiasiýa sezewar bolmak öýken rak keselini ýokarlandyrýar.
• Radiasiýa bejergisi: Döşdäki radiasiýa bejergisi, düwnük keseli we Hodgkin lenfomasy ýaly käbir rak kesellerini bejermek üçin ulanylyp bilner.Radiasiýa bejergisi rentgen şöhlelerini, gamma şöhlelerini ýa-da öýken düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyryp biljek beýleki radiasiýa görnüşlerini ulanýar.Alnan radiasiýa dozasy näçe ýokary bolsa, töwekgelçilik şonça-da ýokarydyr.Radiasiýa bejergisinden soň öýken rakynyň döremek howpy, çilim çekýän hassalarda çilim çekýänlere garanyňda has ýokarydyr.
• Surat synaglary: KT barlaglary ýaly şekillendiriş synaglary hassalary radiasiýa sezewar edýär.Pes dozaly spiral KT barlaglary hassalary ýokary dozaly KT barlaglaryndan has az radiasiýa sezewar edýär.Öýkeniň düwnük barlagynda pes dozaly spiral KT barlaglarynyň ulanylmagy radiasiýanyň zyýanly täsirlerini azaldyp biler.
• Radon: Radon, uranyň gaýalarda we toprakda bölünmeginden döreýän radioaktiw gazdyr.Grounderiň içinden geçip, howa ýa-da suw üpjünçiligine syzýar.Radon pollaryň, diwarlaryň ýa-da binanyň ýarylmagy arkaly öýlere girip biler we radonyň derejesi wagtyň geçmegi bilen ösüp biler.

Geçirilen gözlegler öýüň ýa-da iş ýeriniň içindäki radon gazynyň köp bolmagy öýken rak keseliniň we öýken ragy sebäpli ölenleriň sanyny artdyrýandygyny görkezýär.Radona sezewar bolan çilimkeşlerde, öýken rakynyň döremek howpy, çilim çekmeýänlere garanyňda has ýokarydyr.Hiç wagt çilim çekmedik adamlarda öýken raky sebäpli ölenleriň 26% töweregi radona sezewar bolmak bilen baglanyşyklydyr.

6. Iş ýerinde täsir etmek

Geçirilen gözlegler, aşakdaky maddalara duçar bolmagyň öýken rak keseliniň ýokarlanýandygyny görkezýär:

• Asbest.
• Arsenic.
• Hrom.
• Nikel.
• Berilýum.
• Kadmium.
• Tar we sogan.

Bu maddalar iş ýerinde duçar bolan we hiç wagt çilim çekmedik adamlarda öýken rakyna sebäp bolup biler.Bu maddalara duçar bolmagyň derejesi ýokarlanansoň, öýken rak keseli hem ýokarlanýar.Öýkeniň düwnük keseline duçar bolan we çilim çekýän adamlarda has ýokary.

• Howanyň hapalanmagy: Geçirilen gözlegler, howanyň hapalanmagy has ýokary bolan sebitlerde ýaşamagyň öýken düwnük töwekgelçiligini ýokarlandyrýandygyny görkezýär.

7. Agyr çilimkeşlerde beta karotin goşundylary

Beta karotin goşundylaryny (dermanlary) kabul etmek, esasanam günde bir ýa-da birnäçe paket çilim çekýän çilimkeşlerde öýken rak keseliniň döremek howpuny ýokarlandyrýar.Her gün azyndan bir alkogolly içgini içýän çilimkeşlerde töwekgelçilik has ýokarydyr.

Aşakda öýken rakynyň gorag faktorlary bar:

1. Çilim çekmezlik

Öýken rakynyň öňüni almagyň iň gowy usuly çilim çekmezlikdir.

2. Çilimi taşlamak

Çilim çekýänler taşlamak bilen öýken rak keseline duçar bolup bilerler.Öýken ragy bilen bejergi alýan çilimkeşlerde çilimi taşlamak, öýkeniň täze düwnük keselini peseldýär.Maslahat bermek, nikotini çalyşýan önümleriň ulanylmagy we antidepressant bejergisi çilimkeşleriň işini taşlamagyna kömek etdi.

Çilimi taşlan adamda öýken rakynyň öňüni almak mümkinçiligi näçe adamyň we näçe çilim çekendigine we taşlandan bäri näçe wagt dowam etmegine baglydyr.Adam 10 ýyl çilimi taşlandan soň, öýken rak keseli 30% -den 60% -e çenli azalýar.

Uzak wagtlap çilimi taşlamak bilen öýken rakyndan ölmek töwekgelçiligi ep-esli azalsa-da, töwekgelçilik hiç wagt çilim çekmeýänleriň töwekgelçiligi ýaly pes bolmaz.Şonuň üçin ýaşlar üçin çilim çekip başlamazlyk möhümdir.

3. Iş ýerinde töwekgelçilik faktorlaryna has pes täsir etmek

Işçileri asbest, arsen, nikel we hrom ýaly düwnük keseline sezewar etmekden goraýan kanunlar, öýken rak keseliniň döremek howpuny peseldip biler.Iş ýerinde çilim çekmegiň öňüni alýan kanunlar, çilim çekmekden döreýän öýken rak keseliniň töwekgelçiligini azaltmaga kömek edýär.

4. Radona has pes täsir etmek

Radon derejesiniň peselmegi, esasanam çilim çekýänleriň arasynda öýken rakynyň döremek howpuny peseldip biler.Öýlerde radonyň ýokary derejesi, ýerzeminleri möhürlemek ýaly radonyň syzmagynyň öňüni almak üçin çäreleri görmek arkaly peselip biler.

Aşakdakylaryň öýken rak keseliniň azalýandygy ýa-da ýokdugy belli däl:

1. Iýmit

Käbir gözlegler köp mukdarda miweleri ýa-da gök önümleri iýýän adamlaryň öýken rak keseliniň az mukdarda iýýänlere garanyňda pesdigini görkezýär.Şeýle-de bolsa, çilim çekýänler çilim çekmeýänlere garanyňda az sagdyn iýmitlenýändikleri sebäpli, töwekgelçiligiň peselmeginiň sagdyn iýmitlenmekden ýa-da çilim çekmezlikden däldigini bilmek kyn.

2. Fiziki işjeňlik

Käbir gözlegler, fiziki taýdan işjeň adamlaryň öýken rak keseline duçar bolmaýandygyny görkezýär.Şeýle-de bolsa, çilim çekýänler çilim çekmeýänlere garanyňda dürli fiziki işjeňlige eýe bolýandyklary sebäpli, fiziki işjeňligiň öýken rak keseline täsir edýändigini ýa-da ýokdugyny bilmek kyn.

Aşakdakylar öýken rak keselini peseltmeýär:

1. Çilim çekmeýänlerde beta karotin goşundylary

Çilim çekmeýänleriň gözlegleri, beta karotin goşundylaryny kabul etmegiň öýken rak keselini peseltmeýändigini görkezýär.

2. E witamini goşundylary

Geçirilen gözlegler, E witamini goşundylaryny kabul etmegiň öýken rak keseline täsir etmeýändigini görkezýär.

Çeşme:http://www.chinancpcn.org.cn/cancerMedicineClassic/guideDetail?sId=CDR62825&type=1